BBC“Ondan duyduğum son sözler şuydu: ‘Dünyanın en iyi annesi olduğunu biliyor muydun?’”
Gelvana Rodrigues’in oğlu Thiago, evlerine zehirli çamur akıp onu öldürdüğünde yedi yaşındaydı.
Kendisi, 5 Kasım 2015’te Brezilya’nın Minas Gerais kentindeki Mariana Barajı’nın çökmesi sonrasında hayatını kaybeden 19 kişiden biriydi.
Brezilya’da şimdiye kadarki en kötü çevre felaketi olarak hatırlanıyor.
Barajın sahibi, madencilik devleri Vale ve BHP’nin ortak girişimi olan Samarco’ydu.
Demir cevheri madenciliğinden kaynaklanan atıkların depolanması için kullanıldı. Patladığında on milyonlarca metreküp zehirli atık ve çamuru açığa çıkardı.
Çamur toplulukları kasıp kavurdu, yüzlerce insanın evini yok etti ve nehri zehirledi.
Felaket yaşandığında Gelvana işteydi, oğlu ise büyükannesiyle birlikte evde kalıyordu.
Haberi duyduktan sonra geri döndüğünde “her şeyin yok olduğunu” gördü.
“Üç günümü yemek yemeden ve uyumadan geçirdim, sadece oğlumu bulmak istedim” dedi.
Yedi gün sonra kurtarıcıların Thiago’nun cesedini bulduğunu duydu.
“O gün hayatım sona erdi çünkü onun için yaşadım.”
Getty ImagesGelvana, felaket nedeniyle BHP’yi İngiltere’de mahkemeye veren 620.000 kişiden biri.
21 Ekim’de Londra’da başlayacak bir hukuk davası, İngiliz-Avustralya şirketinin sorumlu olup olmadığını belirleyecek.
Davacıların avukatları, BHP genel merkezinin “baraj çöktüğü sırada Birleşik Krallık’ta olması” nedeniyle duruşmanın Londra’da yapılması gerektiğini başarılı bir şekilde savundu.
BHP’nin bu davayı kaybetmesi halinde, kimin daha fazla tazminat ödemeye hak kazandığını ve ne kadar tazminat alacağını belirlemek için ikinci bir aşamaya geçilecek.
Samarco’nun ikinci ana şirketi olan Brezilyalı madencilik şirketi Vale’ye karşı Hollanda’da yaklaşık 70.000 davacıyla ayrı bir dava açılıyor.
Her iki şirket de, zararlardan herhangi birinin sorumlu bulunması halinde masrafları paylaşacakları konusunda anlaştı.
Marquinhos olarak bilinen Marcos Muniz, 1969’da, altı yaşındayken, vurulan kasabalardan biri olan Bento Rodrigues’e, babasının doğduğu eve taşındı. Daha sonra bir yetişkin olarak babasının orada satın aldığı bir arazinin üzerine kendi evini inşa etti.
Marquinhos emekli olmadan önce neredeyse 30 yıl boyunca Samarco’da çalıştı. Emekliliğinde ilgilenmeyi sabırsızlıkla beklediği çiftlik hayvanları, domuzları ve portakal ağaçları vardı.
“Bunun olabileceğini hiç hayal etmemiştim” dedi. “Eğer gelecekte bunun olacağını, büyüdüğüm yerin ve toplumun yok olacağını bilseydim, orada çalışmayı kesinlikle bırakırdım.”
Bento Rodrigues artık hayalet bir kasabayı andırıyor. Evler harabe halinde ve hâlâ kalın çamurla kaplı. Marquinhos’un evi yakındaki göle sürüklendi ve artık sadece ucu görülebiliyor.
BHP ve Vale, mağdurları tazmin etmekle görevli Renova Vakfı adında bir organizasyon kurdu.
Onlara ya nakit tazminat ya da vakfın Novo Bento adlı bu kasabanın yerine inşa ettiği yeni bir şehirde bir ev teklif etti.
Renova Vakfı, bugüne kadar 445.000’den fazla kişiye 7,7 milyar dolardan (5,9 milyar £) fazla onarım ve tazminat ödediğini ve bunun yaklaşık %50’sinin doğrudan etkilenen kişilere ödendiğini açıkladı.
Ancak şirketler bunun, felaketin sorumluluğunu üstlendikleri anlamına gelmediğini söylüyor.
Topluluğa şehrin nerede inşa edileceği ve yeni evlerinin tasarımı konusunda söz hakkı verildi.
Marquinhos’a orada bir ev teklif edildi ancak bu modern şehirde yaşam tarzının ve toplumunun kaybolacağından korkuyor.
Yeni şehrin inşaatı halen devam ediyor. Bir gölün aşağısında değil, tepelerde bulunuyor ve daha modern, kentsel bir havası var.
Getty ImagesDarliza das Graças bir yıl önce oraya taşındı. “Eski” Bento Rodrigues’te küçük bir barı vardı ve şu anda bir restoran işletiyor.
“Burada hayat harika, güzel. Ancak başlangıçta çok zordu, çok az sakin vardı” dedi.
“Şimdi geliyorlar, çok daha iyi.”
Şu ana kadar 100’den fazla kişi buraya yerleştirildi, ancak dokuz yıl geçmesine rağmen evleri hazır olmadığı veya taşınmamayı tercih ettikleri için hâlâ buraya taşınmayanlar da var.
Darliza burada mutlu olsa da “oradaki toplum daha birlik olduğu” için eski hayatını tercih ettiğini söylüyor. Eski toplumundan herkes burada yaşamayı seçmedi.
BHP ve Vale, sorumluluk iddialarını bütünüyle reddediyor ve Birleşik Krallık’taki yasal işlemin “Renova Vakfı’nın mevcut ve devam eden çalışmaları ve Brezilya’daki diğer yasal işlemlerde zaten kapsanan konuları tekrarlaması nedeniyle gereksiz” olduğunu ileri sürüyor.
İlgili tüm şirketler, neden olunan hasarı onarmaya “kararlı” olduklarını söylüyor. BHP ve Vale, Brezilya hükümetine, Cuma günü imzalanması beklenen 170 milyar realiden (45 milyar $) fazla tazminat ödemesi yönünde yeni bir teklifte bulundu.
Samarco, Renova Vakfı’nın ölen 19 mağdur aileden 18’ine tazminat ödediğini ve çözülemeyen davalarda aileler ve avukatlarla temasa geçmeye devam ettiğini ekledi.
BHP Brezilya’nın kurumsal ilişkiler başkanı Fernanda Lavarello şunları söyledi: “2015’te yaşananlar bir trajediydi. Yaşananlardan dolayı üzgünüz. O tarihten bu yana BHP ülkeyi hiç terk etmedi ve çevreyi ve ailelerin yaşamını onarmak için elinden geleni yapıyor.”
“Bazı süreçler beklenenden uzun sürüyor çünkü oldukça karmaşık ama buraya ev yaptırmayı hızlıca seçen aileler için evleri hazır ve çoktan taşınmışlar.”
Birleşik Krallık’ta BHP’ye karşı açılan dava, bölge sakinlerinin, bazı yerel şirketlerin ve yetkililerin, avukatlarının uğradıkları zarar için “adil ve tam tazminat” olarak tanımladığı tazminatı almaya karar vermesiyle 2018’de başladı.
Davacıların avukatları Pogust Goodhead, BHP’nin sorumlu olduğunu çünkü Samarco’nun “Demir Cevheri üretimi için tüzel kişilik olduğunu ve BHP’nin operasyonel olarak şirketin ve kararlarının kontrolünde olduğunu” öne sürüyor. Bu, barajın çökmesiyle sonuçlanan önemli kararların ne zaman alındığını BHP’nin bildiği veya bilmesi gerektiği anlamına geliyor.”
Kazanmaları halinde, dünyadaki en büyük kolektif çevre davalarından biri olarak tanımlanan tazminatın 44 milyar dolara (34 milyar £) ulaşmasını bekliyorlar.
Marquinhos gibi bazıları için bu, kendi seçtiği bir yerde hayatını yeniden kurabilmek için daha önce teklif edilenden daha fazla tazminat almaya çalışmakla ilgili.
Bazıları için hiçbir para kaybettiklerini telafi edemez.
Gelvana, oğlu Thiago hakkında “Hiçbir şey bir hayatı geri getiremez” diyor. “Dünyada bir hayatı satın alabilecek hiçbir para yok. Hiçbir annenin benimle aynı yerde oturmaması için adalet istiyorum.”
